dr Marcyniak-Dorosz Oksana Katolicki Uniwersytet Lubelski (KUL)

Temat kształtowania wartości okazał różnorodność poglądów jeszcze od czasów Epikura z Efezu, który kategoryzował wartości na naturalne oraz konieczne, a także wskazał intensywność przeżywania danych wartości. Co umożliwiło rozwinięcie szerokiej dyskusję o tym, które wartości są najważniejsze oraz które czynniki kształtujące ich rozwój. Ważne, jakie wartości realizuje jednostka, jednak w tym artykule zostanie wyświetlono analizę czynników wpływających na kształtowanie danych wartości. Ogromnie ważnym jest zadaniem na dzisiaj jest pomoc młodzieży w prawidłowym kształtowaniu wartości oraz sensu życia, które wzbogacą oraz będą rozwijać osobowość jednostki. Interesującym wydaje się prezentacja takich autorów jak: Freud, Murray, Maslow, Adler oraz Popielski.

Zygmunt Freud jeden z pierwszych rozwinął temat kierunków rozwoju osobowości. Autor uważał, iż pragnieniem każdej jednostki sprowadza się do wsparcia aktywności życiowej

lub jej redukcji. Cywilizacja nakierowuje człowieka w poznawaniu świata otaczającego, ale przy tym jest główną przeszkodą w realizacji własnych pragnień. Freud zaznaczał, że ważnym czynnikiem rozwoju wartości są warunki, którymi osoba dysponuje w procesie samorealizacji [4]

Henry Murray z kolei, rozdzielił potzreby na trzy kategorię: jawne, ukryte, proaktywne (wywodzą się od człowieka) oraz reaktywne (mają wpływ na człowieka), wiscerogenne (powiązane z funkcjonowaniem organizmu) i psychogenne (powiązane z psychiką człowieka). Jedna potrzeba może przynależeć do kilku kategorii lub różne wartości mogą między sobą współdziałać i integrować się, a także zaspokojenie jednych potrzeb złagodzi potrzebę zaspokojeniu innych. Np. Zaspokojenie seksualnej potrzeby mozę powodować zaspokojenie takich potrzeb jak potrzeba dominacji czy osiągnięć[3].

Abraham Maslow jeden z twórców psychologii humanistycznej, ocenił dane zjawisko z innej strony. A mianowicie on uważał, iż twórczy potencjał jest efektem zdrowego ukierunkowania rozwoju człowieka, dzięki czemu jednostka realizuje cel swojego istnienia, co daje jej sens życia. Osobowość jest tym, czym ona się staje w procesie samorealizacji. Maslow twierdził, że potrzeby dane są od dzieciństwa i uszeregował ich w odpowiednią hierarchię, w której zadowolenie niższych potrzeb pozwala zadowalać wyższe potrzeby. Dana hierarchia wartości ma 5 kategorii: fizjologiczne (potrzeba snu i jedzenia, i inne), bezpieczeństwa (pewność, porządek, przewidywanie reakcji otoczenia), przynależności i miłości (potrzeba miłości oraz przywiązania, miejsce w odzienie, grupie rówieśników, przynależności do grupy lub organizacji), wyznania i powagi (poczucie własnej kompetencji, zaufania od otoczenia, potrzeba siły i osiągnięć, niezależności oraz swobody) i na koniec samorealizacji (człowiek staje tym, kim powinien stać, w zgodności z własną naturą. Stawanie się – to osiągnięcie najwyższego szczebla własnych możliwości).

Maslow też uważa, że ludzie boją się ryzyka podporządkować życie własnym marzeniom. Człowiek prędzej odda odpowiedzialność za własne uczynki innym. Niektóre osoby nawet nie wiedzą, kim są i czego chcą od życia. Przyczyną danego zjawiska jest środowisko, które pragnie podporządkować danego osobnika własnym regułom dla lepszego przewidywania jego zachowania [2].

Alfred Adler w zakresie kształtowania wartości wskazywał na potrzebę energii życiowej oraz synchronizację interesów otoczenia i indywidua. Na podstawie własnych badań empirycznych, autor wskazywał na to, że powinna istnieć siła, która wspomaga człowieka w sytuacjach kryzysowych a także pomaga je przezwyciężyć. Energia życiowa jest większa, kiedy człowiek uczy się synchronizować wymogi otoczenia z własnymi potrzebami. Adler uważał, iż sens życia daje możliwość środowisku kierować jednostką, co nie pozwala rozwijać się egoizmu oraz poczuciu samotności[5].

Kazimierz Popielski rozwinął podejście noetyczno - egzystencjalne w rozumieniu kształtowania się wartości. Człowiek otwiera świat wartości po przez uczestniczenie w nim. Kierując własnymi intelektualnymi oraz emocjonalnymi możliwościami osoba wpływa na kreowanie własnej egzystencji. Wartości w tej egzystencji internalizują się z potrzeb, podmiotowo - osobowej aktywności, dążeń oraz postaw. Czyli osoba przez własne zachowanie kształtuje swoje życie, to może odbywać się po przez uświadomienie sobie czegoś typu „Aga” lub prostego zrozumienia reguł życiowych, które się ogromnie odróżniają od założeń teoretycznych. Autor rozpatruje osobowość w trzech wymiarach: fizyczny (funkcje biologiczne), psychiczne (aktywność psychiczna) oraz noetyczny (postawa noetyczna). Wymiar noetyczny wskazuje na potrzeby woli, godności, miłości, decyzji, umiejętność rezygnacji, autodystancji, twórczości oraz intencjonalnośći, rozumianych jako ścieżka do odkrywania sensu życia[6].

W danym artykule zostanie rozpatrzona problematyka kształtowania wartości współczesnej młodzieży studenckiej na przykładzie badań empirycznych na studentach Wołyńskiego Państwowego Uniwersytetu w Łucku (Ukraina). Celem danego opracowania będzie analiz wyników badań, co pomoże wyznaczyć czynniki, które wpływają na kształtowanie wartości współczesnej młodzieży.

W badaniach brała udział grupa studentów z trzech kierunków lingwistyka angielska, lingwistyka przykładna oraz kierunek relacji międzynarodowych, 1-2 roku. Całość studentów mierzyła 117 osób, w tym 86 dziewcząt i 31 chłopiec, gdzie lingwistyka angielska liczyła sobie 44 osoby(42 dziewczyny i 2 chłopcy), lingwistyka przykładna 37 osób(26 dziewcząt i 11 chłopców) oraz kierunek relacji międzynarodowych 36 osób(19 dziewcząt i 17 chłopców). Czas wypełniania ankiet zajął u studentów lingwistyki angielskiej 35-45 min, lingwistyka przykładna 40-50 min oraz kierunek relacji międzynarodowych 60-90 min.

Grupa została zbadana Testem Preferencji Wartości, opracowaną przez Prof. Kazimierza Popielskiego. W teście zostało podane 21 wartości, do których trzeba było wypisać skojarzenia oraz uszeregować 7 wartości od najważniejszej do mniej ważnej. Co daje możliwość interpretacji jakościowej w wymiarach fizyczny, psychiczny oraz noetyczny [6].

Interpretacja testu pozwoliła otrzymać następujące wyniki. Studenci wszystkich kierunków otrzymali podobne wyniki w każdym wymiarze. Jak pokazano na rycinie 1 wyżej niż średnio znajdują się psychiczne wartości, na poziomie średnim znajdują się noetyczne wartości oraz poniżej średniego znajdują się fizyczne wartości.

Ryc. 1. Wyniki Testu Preferencji Wartości między kierunkami wykształcenia: lingwistyka angielska i przykładna oraz stosunki międzynarodowe.

Na ryc. 1 widzimy niższy niż średni rozwój wartości na poziomie fizycznym u studentów lingwistyki angielskiej (1,6) oraz niski poziom u studentów relacji międzynarodowych (1,3) i lingwistyki przykładnej (1,1). To wskazuje na tendencję wyższą do rozwoju fizycznego wymiaru osobowości studentów lingwistyki angielskiej, czyli studenci owego kierunku wykazują trudności w sferze zaspokojenia podstawowych potrzeb (biofizyczna sprawność, zależność, odreagowanie, realizowanie potrzeb, adaptacja i inne).

W płaszczyźnie psychicznych potrzeb na ryc. 1 widać, że rozwój wartości psychicznych wartości znajduje się na poziomie wyższym niż średni w przypadku studentów lingwistyki angielskiej (3,3), a także na wysokim w przypadku lingwistyki przykładnej (3,9). Te dane wskazują, iż studenci lingwistyki przykładnej wykazują tendencję najwyższą w rozwoju psychicznego wymiaru osobowości, czyli owe studenci wykazują bardzo wysoki poziom niezaspokojenia potrzeb w obszarze psychicznym (osobowościowe funkcjonowanie, autonomia psychiczna, dobre samopoczucie, samoaktualizacja, nastawienie i inne). W tym wieku wymiar psychiczny najbardziej dostępny.

W wymiarze noetycznym osobowości, wyniki wszystkich badanych grup są podobne, studenci badanych kierunków wykazały niższy niż średni poziom rozwoju potrzeb noetycznych (2,1), co może wskazywać na to, że trudności w zakresie powyższych wyników nie pozwalają realizować noetyczne wartości na płaszczyźnie osobowego bycia i stawania się, postawy wolności, godności, zaangażowania w wartości, intencjonalności i innych wartości).

Ryc. 2. Wyniki Testu Preferencji Wartości między płciami.

Na ryc. 2 zostały przedstawione wyniki między płciami badanych studentów. Na danej diagramie widzimy, wartości o podłożu psychicznym dominują u wszystkich badanych studentów, jednak u płci żeńskiej wskaźnik jest wyższy (3,9) w odniesieniu do płci męskiej (3,3). Dalej wartości o podłożu noetycznym znajdują się na poziomie średnim, gdzie różnica między płciami wskazuje na tendencje do wyższego poziomu rozwoju noetycznego wymiaru osobowości u mężczyzn (2,3) niż u dziewcząt (2). W wymiarze fizycznym osobowości u płci męskiej również przewaga(1,6) w odniesieniu do płci żeńskiej (1,3). Dane wyniki mogą wskazywać na to, że tendencja do rozwoju wartości na podłożu psychicznym większa u dziewcząt niż u chłopców, co okazywałoby niezaspokojone potrzeby rozwoju wartości psychicznych. Natomiast tendencja w noetycznym i fizycznym wymiarze osobowości jest większa u chłopców, co wydaj e się wskazywać na większą potrzebę osiągnięć oraz ukierunkowanie na cel, a także większe potrzeby podłoża fizycznego.

Tab. 1. Wskaźnik jakościowy Testu Preferencji Wartości ogółem, dziewcząt oraz chłopakow.

Analiza jakościowa na powyższej tablicy 1 okazuje, które wartości najczęściej zostały wybrane i przez którą płeć. Otóż, jak widzimy wyniki ogólne są podobne z wynikami płci żeńskiej, natomiast wyniki płci męskiej są odmienne tylko w niektórych przypadkach. Wyjaśnia to fakt, iż na danych kierunkach studiują w większości kobiety. W grupie ogólnej oraz w grupie płci żeńskiej zostały wybrane następujące wartości: zdrowie (41% i 45%), rodzina (32% i 40%), miłość (21% i 26%), pieniędzy (11% i 13%), mądrość (10% i 14%), oraz zadowolenie (12% i 16%). Natomiast w grupie płci męskiej bardziej wybierały takie wartości: zdrowie (54%), seks/rodzina (16%), pieniędzy (16%), wykształcenie (10%) oraz mądrość (13%). Podana statystyka wskazuje na to, że kłopoty ze zdrowiem wychodzą na pierwszy plan, zazwyczaj osoby badane opisywały jego jako „zdrowie fizyczne i psychiczne”, a także u płci męskiej zdrowie zajmuje pierwsze trzy rzędy, co wskazywałoby na spore problemy ze zdrowiem. Następną wartością jest rodzina i miłość, które u dziewcząt zajmują więcej miejsca niż u chłopców. Pieniędzy, wykształcenie i mądrość wskazują na bardziej praktyczne oraz konserwatywne podejście do życia młodzieży studenckiej, co wyjaśniałabym trudnym społeczno – ekonomicznym stanem rozwoju kraju. I na koniec dziewczęta zostawiły zadowolenie, natomiast chłopcy praktycznie połączyli swoje zadowolenie z rodziną w formie seksu, a na koniec zostawili mądrość. To wskazuje na dążenie do dobrego nastroju u płci żeńskiej oraz „osobliwego stanu emocjonalnego-radości”, czyli nie zważając na nic mieć pozytywne nastawienie do życia, natomiast u płci męskiej podejście bardziej lekceważone do życia, zostawiając mądrość na później. W grupie ogólnej i grupie płci żeńskiej wyniki wskazują na funkcjonowanie bardziej w wymiarze psychiczno – noetycznym, natomiast w grupie płci męskiej ten wymiar ukazuje się w postaci psychiczno – fizycznej.

Reasumując, pragnienie studentów lingwistyki angielskiej do zaspokojenia potrzeb fizycznych oraz postawa studentów lingwistyki przykładnej, co do trudności z zaspokojeniem potrzeb psychicznych realizują rozwój noetycznego wymiaru osobowości tylko na poziomie średnim. Przy tym grupa płci żeńskiej bardziej koncentrują się na wartościach wymiaru psychicznego (rodzina, miłość, wykształcenie). Grupa płci męskiej, natomiast, wykazały wyższe predyspozycje do rozwoju noetycznych jakości (dążenie ku..., godność, odpowiedzialność). Ważnym problemem dla młodzieży współczesnej zostaje zdrowie, około 50% osób badanych postawili tę wartość na pierwsze miejsce. Na ogół można stwierdzić, iż postawy młodzieży ukraińskiej są bardziej praktyczne (zdrowie – 41%, rodzina – 32%, miłość – 21%, pieniądze 11%, wykształcenie i mądrość

Otóż, istnieje potrzeba w stworzeniu większych możliwości zabezpieczenia zaspokojenia potrzeb integralnego rozwoju podłoża fizycznego i psychicznego. Praca z młodzieżą powinna iść w kierunku dowartościowania rozwoju wartości noetycznych młodzieży współczesnej. Stabilizacja finansowa, która pomogłaby przełączyć się z trudności życia codziennego, typu gdzie znaleźć mieszkanie czy pracę na wartości bardziej noetyczne. Promocja zdrowego sposobu życia, pomoc profesjonalno doradcza dla zmniejszenia trudności podłoża psychicznego. Wszystkie te próby, sądzę, pomogą współczesnemu młodemu człowiekowi nie tylko pomyśleć nad celem własnego istnienia, ale i o kierunku własnego rozwoju osobowego, swoich talentów, bycia i stawania się.

Bibliografia

1. Войтко В. (1982). Психологічний словник. Київ.
2. Маслоу А. (1997). Психология бытия. Москва.
3. Обуховский К (2003). Галактика потрібностей. Психология влечения человека. Санкт – Петербург.
4. Райгородский Д. (2003). Психологія самосознания. Самара.
5. Adler A. (1986). Sens życia. Warszawa.
6. Popielski K. (1994). Noetyczny wymiar osobowości. Psychologiczna analiza poczucia sensu życia. Lublin.
7. Człowiek – pytanie otwarte. Studia z logoteorii i logoterapii, pod. red. K. Popielskiego, Lublin 1987.
8. Frankl V.E., (1996). Man’s search for meaning. Washington Square Press. Washington.